Hayatı hakkında kesin bilgimiz yoktur. Son araştırmalara göre 1240/41 ile 1320/21 yılları arasında yaşadığı kabul edilmektedir.
Şiirlerinden ve hayatı hakkında yazılıp anlatılagelen menkıbelere göre; iyi bir eğitim görmüştür. Taptuk Emre'nin dergâhına kapılanmış, orada tasavvuf terbiyesinden geçmiştir. Halkı irşad etmek amacıyla diyar diyar dolaştı. Şiirleriyle irşad görevini sürdürdü. Mevlânâ ile görüştü. Yıllar süren gurbet hayatından sonra doğduğu köye, Eskişehir'in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy'e döndü. Orada vefat etti.
Şiirlerinden ve hayatı hakkında yazılıp anlatılagelen menkıbelere göre; iyi bir eğitim görmüştür. Taptuk Emre'nin dergâhına kapılanmış, orada tasavvuf terbiyesinden geçmiştir. Halkı irşad etmek amacıyla diyar diyar dolaştı. Şiirleriyle irşad görevini sürdürdü. Mevlânâ ile görüştü. Yıllar süren gurbet hayatından sonra doğduğu köye, Eskişehir'in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy'e döndü. Orada vefat etti.
Sonradan burada kendisi için bir anıt mezar yapıldı. Anadolu'nun birçok yerinde kabri ya da makamı olduğu rivayetleri vardır. Yunus, Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biridir. Kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkilemiştir. Kullandığı Türkçe, işlediği temalar, şiirindeki sadelik ve yalınlık, onun ne denli büyük bir şair olduğunu ispat etmeye yeter. Bazı şiirlerinde aruzu da deneyen Yunus, asıl şiir kabiliyetini heceyle yazdığı ilahî, nefes ve semaî türü şiirlerinde ortaya koymuştur. Şiirleri bir çok araştırmacı tarafından derlenip toplanmış ve yayınlanmıştır. Dîvân'ının karşılaştırmalı metni Dr. Mustafa Tatçı tarafından basılmıştır.
Sözleri:
İyi sözün aslın bilen derdi bu söz nerden gelir
Söz aslını anlamayan sanır bu söz benden gelir
Zehirle pişmiş aşı, kim yemeye gelir.
Seni sigaya çeken bir molla kasım gelir.
Çok mal haramsız, çok söz yalansız olmaz.
Bütün âlemi bir şahsiyette toplamak, Cenab-ı Hakka zor gelmez..
Kasdım budur şehre varam Feryâd u figan koparam!
Ne elif okudum ne cim, varlığındadır kelecim
Gönül kitabından okur, eline kalem almadı.
Bundan dahı virdün bize, ol huriyi çüft ü halâl
Andan dahi geçti arzum, azmüm sana kaçmağ-i çün.
Mevlânâ Hüdâvendigâr bize nazar kılalı
Anun görklü nazarı gönlümüz aynasıdır.
Aşık olamayan adem benzer yemişsiz ağaca
Türlü türlü cefanın Adını aşk koymuşlar
Aşk aşıkı şir eder,
Aslanı zencir eder,
Katı taşı mum eder
Dervişlik baştadır, tacda değildir, Kızdırmak addadır, saçta değildir
İlim, kendini bilmektirDağlar nice yüksek ise,yol anın üstünden geçerDünyada dertsiz baş olmaz Derd'olanın ahı dinmez
Cümleler doğrudur sen doğru isen, Doğruluk bulunmaz sen eğri isen
Bu dünyaya gelen giderYürü fani dünya, sana gelende gülmüş var mıdır?Eğer bir müminin kalbin kırarsan
Hak'ka eylediğin secde değildir
Aklı olan korkmak gerek Nefs elinden, hırs elinden
Nefstir seni yolda koyan, Yolda kalır nefse uyan
Sabır saadeti ebedi kalır
Sabır kimde ise o nasib alır
Eğer hor eğer hürmet Kişiye sözden gelir
Zehr ile pişen aşı Yemeğe kim gelir
Beni bende demen bende değilem, Bir ben vardır bende benden içeri
Sevelim, sevilelim, bu dünya kimseye kalmaz
Sözleri:
İyi sözün aslın bilen derdi bu söz nerden gelir
Söz aslını anlamayan sanır bu söz benden gelir
Zehirle pişmiş aşı, kim yemeye gelir.
Seni sigaya çeken bir molla kasım gelir.
Çok mal haramsız, çok söz yalansız olmaz.
Bütün âlemi bir şahsiyette toplamak, Cenab-ı Hakka zor gelmez..
Kasdım budur şehre varam Feryâd u figan koparam!
Ne elif okudum ne cim, varlığındadır kelecim
Gönül kitabından okur, eline kalem almadı.
Bundan dahı virdün bize, ol huriyi çüft ü halâl
Andan dahi geçti arzum, azmüm sana kaçmağ-i çün.
Mevlânâ Hüdâvendigâr bize nazar kılalı
Anun görklü nazarı gönlümüz aynasıdır.
Aşık olamayan adem benzer yemişsiz ağaca
Türlü türlü cefanın Adını aşk koymuşlarAşk aşıkı şir eder,
Aslanı zencir eder,
Katı taşı mum eder
Dervişlik baştadır, tacda değildir, Kızdırmak addadır, saçta değildir
İlim, kendini bilmektir
Dağlar nice yüksek ise,yol anın üstünden geçerDünyada dertsiz baş olmaz Derd'olanın ahı dinmezCümleler doğrudur sen doğru isen, Doğruluk bulunmaz sen eğri isen
Bu dünyaya gelen gider
Yürü fani dünya, sana gelende gülmüş var mıdır?Eğer bir müminin kalbin kırarsanHak'ka eylediğin secde değildir
Aklı olan korkmak gerek Nefs elinden, hırs elinden
Nefstir seni yolda koyan, Yolda kalır nefse uyan
Sabır saadeti ebedi kalır
Sabır kimde ise o nasib alır
Eğer hor eğer hürmet Kişiye sözden gelir
Zehr ile pişen aşı Yemeğe kim gelir
Beni bende demen bende değilem, Bir ben vardır bende benden içeri
Sevelim, sevilelim, bu dünya kimseye kalmaz
